Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Ξεκίνησα αυτό το ιστολόγιο πρίν απο 18 μήνες περίπου, αλλά με μακρές διακοπές λόγω φόρτου εργασίας.

Το θέμα που με απασχολούσε για πολλά χρόνια μέχρι και σήμερα, ήταν αυτή η αίσθηση, ότι ο ελληνισμός ώς πολιτιστικός κόσμος είχε πρόβλημα.Δεν παρήγαγε πλέον πολιτισμό, και δεν μου φαινόταν ορατή η αντιστροφή αυτής της κατάστασης.Και όπως όλοι γνωρίζουμε, ένας πολιτιστικός κόσμος που δεν παράγει πλέον πολιτισμό,δεν είναι πλέον απο την φύση του ιδιαίτερος πολιτιστικός κόσμος και κατά συνέπεια, αργά η γρήγορα, εξαφανίζεται.Και είναι πάντα κρίμα να εξαφανίζεται ένας πολιτισμός όποιος κι΄αν είναι αυτός.

Τα ειδικότερα σημεία που με απασχολούσαν ήταν τα εξής

1/θεωρώντας ως δεδομένη (για μένα) την διαχρονικότητα του ελληνισμού ως πολιτιστικού κόσμου λόγω κυρίως της γλωσσικής συνέχειας, δεν μπορούσα να κατανοήσω τους λόγους για τους οποίους, ο ελληνισμός που παρήγαγε πολιτισμό υψηλού επιπέδου για αιώνες, δεν παρήγαγε πλέον περίπου καθόλου πολιτισμό εδώ και πολλές δεκαετίες, και φυσικά δεν παράγει πολιτισμό και σ΄αυτή την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα.
Απο πότε ακριβώς δεν παράγεται πολιτισμός από αυτόν τον πολιτιστικό κόσμο και ποιοί είναι οι λόγοι;Αυτό ήταν το πρώτο ερώτημα μου.

2/Είναι αντιστρέψιμη αυτή η κατάσταση ;Aν ναί, τι πρεπει να γίνει;

Στα σημεία αυτά επικέντρωσα γιά πολλές ώρες την σκέψη μου τους τελευταίους 18 μήνες.Δεν μπόρεσα να επικεντρώσω πλήρως την σκέψη μου σ΄αυτά τα ερωτήματα διότι δέν είναι η δουλειά μου αυτή.Πρέπει να αφιερώσω ένα δεκάωρο κάθε μέρα στην δουλειά μου, πρέπει να αφιερώσω κάποιες ώρες κάθε μέρα στην οικογένεια μου, οπότε εκ των πραγμάτων ο χρόνος που έχω στην διάθεση μου είναι περιορισμένος.

Το τραγικό σ αυτή την χώρα είναι ότι δεν υπάρχουν διανοούμενοι (εννοώ άνθρωποι που η δουλειά τους είναι να επικεντρώνουν την σκέψη τους σ΄αυτά τα θεωρητικά και δύσκολα θέματα ) πού να έχουν κάπως ξεκαθαρίσει το τοπίο, γιά τους πολίτες που ζητούν επι μέρους απαντήσεις σε τέτοια θέματα η για τους πολιτικούς που πρέπει να λάβουν αποφάσεις επί αυτών των θεμάτων και οι οποίοι πρέπει να βασιστούν σε εμπεριστατωμένες μελέτες για να λάβουν αποφάσεις.Βέβαια, το αντίθετο θα ήταν περίεργο σε μιά χώρα που δεν παράγει πλέον πολιτισμό.Διότι αν υπήρχαν διανοούμενοι που είχαν ασχοληθεί μ΄αυτά τα θέματα και είχαν δώσει πειστικές απαντήσεις, το πιό πιθανό είναι ότι θα είχε κατανοηθεί το πρόβλημα.Και όταν γίνεται κατανοητό το πρόβλημα, αργά η γρήγορα έρχεται και η λύση.

Οταν άρχισα ν΄ασχολούμαι με το θέμα, η μεθοδολογία που θα έπρεπε να ακολουθήσω, δεν ήταν πολύ ξεκάθαρη στο μυαλό μου.Είχα πλέον κοντά 20 χρόνια που ασχολούμουν με πρακτικά-καθημερινά θέματα και όχι θεωρητικά, και όπως και να το κάνουμε, 20 χρόνια είναι πολλά.Αποκόβεσαι θέλοντας και μή, μετά από τόσα χρόνια από τους μεγάλους διανοούμενους της εποχής σου, που η σκέψη τους θα ακονίζε συνεχώς την δική σου σκέψη και που θα μπορούσε να σε βοηθήσει να βρείς απαντήσεις στα εκάστοτε ερωτήματα που σε απασχολούν.Ακόμα και σήμερα,δηλαδή μετά από 18 μήνες, η μεθοδολογία δεν μου είναι απόλυτα ξεκάθαρη και αλλάζει συνεχώς στο μυαλό μου.Νομίζω όμως ότι κάποια πράγματα, τα ξεκαθάρισα μέσα μου.

Θέλω σήμερα να περιγράψω με πολύ σύντομο τρόπο αυτό που εννοώ ξεκαθάρισμα.

1/ η δικαιολόγηση της άποψης ότι ο ελληνικός κόσμος δεν παράγει πλέον πολιτισμό.

Αφιέρωσα πολύ χρόνο , ειδικά στην αρχή, για να δικαιολογήσω η να τεκμηριώσω την άποψη μου ότι ο ελληνικός κόσμος δεν παράγει πλέον πολιτισμό.Νομίζω σήμερα ότι αυτό ήταν χάσιμο χρόνου, διότι δεν υπάρχει άνθρωπος σ΄αυτή την χώρα η σ΄αυτόν τον πλανήτη που να μήν γνωρίζει ότι ο σημερινός ελληνικός κόσμος δεν παράγει πλέον πολιτισμό για την ανθρωπότητα.
Είναι αλήθεια ότι ένας επιστήμονας πρέπει πάντα να τεκμηριώνει την άποψη του.Ομως, στην συγκεκριμμένη περίπτωση, δεν χρειαζόταν να προσεγγίσω το θέμα μ΄αυτό τον τρόπο (τεκμηριώνοντας εννοώ ) διότι δεν είμαι επιστήμονας επί του θέματος.Απόψεις εκφράζω που προσπαθώ να τις στηρίξω, και όχι επιστημονικές αλήθειες.Οι απόψεις αυτές όμως όταν δεν έχουν αντίλογο δεν χρειάζονται τεκμηρίωση-υποστήριξη εκ μέρους μου, για λόγους εξοικονόμησης χρόνου κυρίως.
Εκεί που έπρεπε να επικεντρώσω περισσότερο την σκέψη μου απ ΄ότι το έκανα, ήταν να κατανοήσω από πότε ακριβώς αυτός ο πολιτιστικός κόσμος δεν παράγει πολιτισμό.Αυτό το σημείο είναι νομίζω σημαντικό, διότι θα με οδηγήσει γρηγορότερα στα αίτια της μή παραγωγής πολιτισμού.

2/ η έννοια του πολιτισμού, η έννοια της πολιτικής και η εμπλοκή της κοινής λογικής

Αφιέρωσα επίσης πολύ χρόνο ειδικά στην αρχή,προσπαθώντας να εξηγήσω-τεκμηριώσω τι εννοώ με τον όρο "πολιτισμός" η με τον όρο "πολιτική".Και πάλι, αυτό ήταν λάθος μου.Μόνο ένας επιστήμονας θα έπρεπε να προσεγγίσει τις έννοιες μ΄αυτό τον τρόπο.
Οχι ένας απλός πολίτης, που ψάχνει να κατανοήσει συγκεκριμμένα πράγματα που τον ενδιαφέρουν.Υπάρχουν λαμπροί διανοούμενοι που αφιέρωσαν ολόκληρη την ζωή τους στην κατανόηση αυτών των εννοιών καθώς και στην μεταξύ τους σχέση.Ομως στις έννοιες αυτές δεν μπορεί νομίζω να δοθεί αντικειμενική απάντηση.Οι έννοιες αυτές απασχόλησαν τους αρχαίους έλληνες πρίν απο δύο χιλιετίες, απασχολούν τους σημερινούς διανοούμενους, και θα απασχολούν τους διανοούμενους μετά απο δύο χιλιάδες χρόνια.
Η στράτευση εκ μέρους μου της όποιας κοινής λογικής διαθέτω σ΄αυτούς τους προβληματισμούς μου επί των εννοιών, ήταν νομίζω σωστή.Ποιό άλλο εργαλείο άλλωστε διαθέτει ο κοινός πολίτης για να κρίνει;Επρεπε όμως να επισημάνω και να αναλύσω καλύτερα ότι η λογική στην οποία αναφερόμουν και αναφέρομαι είναι η κοινή λογική, και όχι η λογική με την επιστημονική έννοια του όρου.

3/το θέμα της ιδιαιτερότητας του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά

Οταν άρχισα αυτή την προσπάθεια, θεώρησα ότι έπρεπε να με απασχολήσει αυτό το θέμα.Κι αυτό, διότι πίστευα ότι αποδεικνύοντας την ιδιαιτερότητα διαχρονικά, θα έπειθα περισσότερο για την ανάγκη να παράγει ξανά πολιτισμό ο ελληνισμός, πρός όφελος του παγκόσμιου πολιτισμού.

Ασχολούμενος μ΄αυτό το θέμα, άρχισα να κατανοώ ότι στη χώρα μας η διαχρονικότητα του ελληνικού πολιτισμού δεν ήταν δεδομένη.
Επειδή είχα ζήσει πολλά χρόνια στο εξωτερικό, ήξερα ότι αμφισβητείτο από πολλούς ξένους διανοούμενους η φυλετική σχέση των σημερινών ελλήνων με τους αρχαίους έλληνες.Ως πρός αυτό το σημείο δεν είχα ποτέ καμμιά αμφιβολία και μου ήταν πάντα απορίας άξιο πώς αυτοί οι διανοούμενοι αφιέρωσαν τόσο χρόνο και κόπο για να αποδείξουν το προφανές.Είναι δυνατόν μιά χώρα που βρίσκεται γεωγραφικά σ΄αυτό το σταυροδρόμι μεταξύ Ευρώπης , Ασίας, και Αφρικής να μήν έχει αλλοιωθεί φυλετικά επί τρείς χιλιετίες;Τι προσπαθούσαν άραγε να αποδείξουν;Οτι η φυλή είναι αυτή που κάνει τον πολιτισμό;Και άρα η φυλή των αρχαίων ελλήνων μή όντας πλέον "καθαρή", οδήγησε τουσ σημερινούς μή "καθαρούς" φυλετικά έλληνες να μήν παράγουν πολιτισμό αντίστοιχου επιπέδου η καθόλου πολιτισμό;Αυτά ήταν αστεία επιχειρήματα, γι ' αυτό και στην Ευρώπη, είχαν μέν καταγραφεί κατά καιρούς, αλλά δεν δόθηκε από εκεί και πέρα ιδιαίτερη σημασία.
Αλλα επιχειρήματα αναλύθηκαν στην συνέχεια από ξένους διανοούμενους όπως η διαχρονική επίδραση της ορθόδοξης θρησκείας στον ελληνικό πολιτισμό για να κατανοηθεί η να δικαιολογηθεί η σταδιακή ελληνική πολιτιστική παρακμή.Αυτό είναι όντως ένα θέμα πρός συζήτηση.

Η συζήτηση όμως περί της διαχρονικότητας η μή του ελληνικού πολιτισμού είναι θέμα που συζητείται κατά την γνώμη μου μόνο στην σημερινή Ελλάδα.Για να είμαι ακριβής, συζητήθηκε και στην Τουρκία όπου ο Οζάλ προσπάθησε να εξηγήσει ότι ο Ομηρος ήταν Τούρκος (Οmer),...Αν εξαιρέσουμε όμως την Τουρκία οπου η αμφισβήτηση έχει στοιχεία παραχάραξης της Ιστορίας, πουθενά αλλού στον κόσμο εκτός απο την Ελλάδα δεν υφίσταται κατά την γνώμη μου αμφισβήτηση της διαχρονικότητας του ελληνισμού.Και είναι λογικό αυτό.Μπορεί να διαπιστώσει κανείς διαφορετικά πολιτιστικά αγαθά που να έχουν προκύψει απο αυτό τον πολιτιστικό κόσμο ανά τους αιώνες.Μπορεί να διαπιστώσει κανείς ακόμα και αντικρουόμενα διαχρονικά
πολιτιστικά αγαθά που δημιουργήθηκαν απο αυτό τον πολιτιστικό κόσμο.Δεν μπορεί όμως κανείς να αμφισβητήσει σοβαρά ότι έχουμε να κάνουμε με τον ίδιο πολιτιστικό κόσμο διαχρονικά(ίδια γλώσσα, αλλά αξίες που μεταλλάσσονται ανά τους αιώνες λόγω της επίδρασης που ασκεί σ΄αυτές το ιστορικό περιβάλλον).Ισως τελικά αυτό που μπερδεύει είναι η χρήση του όρου "διαχρονικότητα (του πολιτισμού)".Κάποιοι εννοούν μ΄αυτό τον όρο την τυχόν διαχρονικότητα του παραγόμενου πολιτιστικού αποτελέσματος-αγαθού.Κάποιοι άλλοι(οι περρισσότεροι ευτυχώς ) εννοούν την τυχόν διαχρονικότητα των εργαλείων του συγκεκριμμένου πολιτισμού (γλώσσα, βασικές αξίες,...)με βάση τα οποία παράγουν κάθε φορά πολιτισμό.Μπορεί αυτός ο πολιτισμός να μην είναι κάθε φορά της ίδιας ποιότητας, αλλά αυτός που τον γνωρίζει καλά θα καταλάβει αμέσως απο ποιό πολιτιστικό κόσμο έχει παραχθεί.Είναι σαν τις ταινίες του Θ. Αγγελόπουλου.Μπορεί όλες να μην είναι της ίδιας ποιότητας.Οποιος όμως γνωρίζει το έργο του Θ. Αγγελόπουλου, θα αναγνωρίσει μεταξύ χίλιάδων ταινιών ότι η συγκεκριμμένη ταινία είναι δική του.

Σήμερα, θεωρώ ότι δεν έπρεπε να με απασχολήσει αυτό το θέμα καθόλου.Η διαχρονικότητα του ελληνισμού με τον τρόπο που την εννοώ(γλώσσα κυρίως) δεν νομίζω ότι χρειάζεται να αποδειχθεί.Επίσης η ανάγκη πολιτιστικής επιβίωσης του ελληνικού κόσμου, πιστεύω οτι δεν χρειάζεται να τεκμηριωθεί.Ολοι οι πολιτιστικοί κόσμοι που είναι ακόμα ζωντανοί πρέπει να βοηθηθούν να επιβιώσουν, για το καλό της ανθρωπότητας, με το ίδιο σκεπτικό που πρέπει να βοηθηθούν να επιβιώσουν όλα τα απειλούμενα με εξαφάνιση ζώα με σκοπό την συντήρηση της βιο-ποικιλότητας.
Το θέμα αυτό θα'πρεπε να μας απασχολήσει αφού πρώτα ξεκαθαριστούν τα αίτια της μή παραγωγής πολιτισμού.Αν δεν κατανοήσουμε τα αίτια, ώστε να αρχίσει και πάλι να παράγεται πολιτισμός, το θέμα της διαχρονικότητας δεν θα είχαμε κανένα λόγο να το μελετήσουμε παρά μόνο ίσως για ιστορικούς λόγους.

4/ το μπέρδεμα της σκέψης

Εχω την αίσθηση ότι οι απλοί πολίτες όπως εγώ, που προσπαθούν να βρούν από μόνοι τους απάντηση σ΄ενα ερώτημα που τους απασχολεί (διότι απλά δεν βρήκαν μέχρι τώρα μιά πειστική απάντηση απο τους δήθεν ειδικούς-δηλαδή τους διανοούμενους )κάνουν συχνά παιδαριώδη λάθη.Αυτό συνέβη και σ΄εμένα φυσικά κατά την διάρκεια αυτών των 18 μηνών.
Τα λάθη αυτά έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι μπαίνουν σε χωράφια που δεν είναι δικά τους στα πλαίσια της αναζήτησης τους.Επίσης χρησιμοποιούν εργαλεία που δεν είναι δικά τους.Ο καλυτερος τρόπος για να αποφεύγεις αυτά τα λάθη είναι να βασίζεσαι αποκλειστικά στην κρίση σου και στα μέσα σου(δηλαδή την εμπειρία σου, τα βιώματα σου,...).Μ αυτό τον τρόπο, μπορεί το αποτέλεσμα που θα προκύψει να μήν είναι αξιοπρόσεκτο, αλλά θα βασίζεται σ΄ενα σκεπτικό που θα στέκει.Αυτό θα προσπαθήσω να κάνω πολύ περισσότερο απο εδώ και στο εξής.

Αυτό όμως που έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία, είναι κατά την γνώμη μου το γεγονός ότι οι απλοί πολίτες όπως εγώ, που προσπαθούν να βρούν από μόνοι τους απάντηση σ΄ενα ερώτημα που τους απασχολεί,τροφοδοτούν χωρίς να το θέλουν την σκέψη τους επί του συγκεκριμμένου θέματος, με παραστάσεις της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα να μπερδεύεται ακόμα περισσότερο η σκέψη τους.

Ας απαριθμήσουμε κάποια θέματα που αλληλοσυνδέονται αλλά που στην πραγματικότητα είναι διαφορετικά, για να γίνει κατανοητό αυτό που εννοώ.

Αν παίρναμε σήμερα μιά φωτογραφία του ελληνικού κόσμου, νομίζω ότι όλοι περίπου θα διακρίναμε τα εξής

-η έλλειψη πολιτιστικής δημιουργίας
*η χώρα δεν παράγει πλέον τίποτα που να την χαρακτηρίζει
*δεν έχει διανοούμενους(κινητήρια δύναμη της πολιτιστικής δημιουργίας)
*η έλλειψη πολιτιστικής δημιουργίας είναι ορατή σε ολους τους τομείς με εξαίρεση
την ποίηση

-η έλλειψη πολιτιστικής δημιουργίας επειδή είναι δυναμικό και όχι στατικό φαινόμενο δημιουργεί έδώ και καιρό τις συνέπειες της που είναι ορατές
*κακοποίηση της γλώσσας για λόγους ευκολίας, και αποκοπή απο το παρελθόν.
*υιοθέτηση ξένων προτύπων ελλείψει σύγχρονων ελληνικών προτύπων
*έλλειψη συνοχής-σύνθεσης μεταξύ των διανοουμένων σε καθαρά ελληνικά προβλήματα.Ο
κάθε διανοούμενος αρέσκεται-βολεύεται στις αξίες που έμαθε στην χώρα όπου έκανε
το διδακτορικό του, και δυσκολεύεται η αδυνατεί να τις μεταλαμπαδεύσει στον
ελληνικό πολιτισμό.Ετσι ο διανοούμενος, αντί να τροφοδοτεί τον πολιτισμό του,
στην ουσία τον πολεμά άθελα του.
*διάσπαση της συνοχής της κοινωνίας λόγω αυτής της πολιτιστικής αρρυθμίας.Η
πολιτιστική δημιουργία έχει αυτό το καλό ότι ωθεί ολόκληρη την κοινωνία προς το
επόμενο βήμα της με συνοχή.Οταν δεν υπάρχει πολιτιστική δημιουργία, η κοινωνία
ωθείται πρός τα εμπρός απο διάφορες τυχαίες δυνάμεις.Π.χ. ο ρυθμός ανάπτυξης της
οικονομίας μιας συγκεκριμμένης περιοχής που προέκυψε απο την δημιουργία ενός
νέου αυτοκινητόδρομου,η ο ρυθμός υπανάπτυξης μιάς άλλης συγκεκριμμένης περιοχής
οπου δεν προέκυψε νέος αυτοκινητόδρομος, ο τάδε νόμος η πολιτική απόφαση που
ωθεί μιά περιοχή-πχ Αττική - να συγκεντρώσει/αστικοποιήσει το 50% του πληθυσμού
της χώρας μέσα σε 40 χρόνια και να ωθήσει την υπόλοιπη χώρα στην οικονομική
εξαθλίωση, κλπ....
Ολες αυτές οι τυχαίες αποφάσεις συνήθως τετράποδων ανθρώπων, ενώ δεν θα είχαν
καμμιά σημασία αν η χώρα παρήγαγε πολιτισμό, στην περίπτωση χώρας που δεν
παράγει πλέον πολιτισμό, διασπούν την συνοχή μιάς κοινωνίας, η οποία πλέον
διαιρείται σε ομάδες με διαφορετικές αξίες με αποτέλεσμα την όλο και πιό δύσκολη
συμβίωση και μελλοντική παραγωγή πολιτισμού.

-η πολιτική, κοινωνική, ηθική και οικονομική κρίση που βιώνει η Ελλάδα εδώ και 30 χρόνια
*ατελείωτη λεηλασία των πόρων του κράτους απο το πολιτικό κατεστημένο και τους
εγκάθετους του με αποτέλεσμα η χώρα σήμερα να είναι απο τις πιό χρεωμένες χώρες
του κόσμου (αν ήταν επιχείρηση θα λέγαμε πρό πολλού ότι έχει χρεοκωπήσει ).
*απόλυτη ανομία σε όλα τα επίπεδα (που οδηγεί στον εξευτελισμό όλων των θεσμών, και
αργά η γρήγορα και του πολιτεύματος )και φυσικά απόλυτη ατιμωρησία.
*ως αποτέλεσμα της έλλειψης στοιχειώδους έστω παιδείας(δηλαδή παιδείας που να
προκύπτει έστω απο τον τρόπο ανατροφής, ο οποίος είναι ορατός ακόμα και στον πιό
φτωχό κάτοικο αυτού του πλανήτη που δεν πήγε ποτέ σε σχολείο ), η ανηθικότητα,
έχει για πρώτη φορά στον παγκόσμιο πολιτισμό, καθιερωθεί ως αξία σε μιά
ολόκληρη χώρα.Η ηθική έλεγε ο Αριστοτέλης, προκύπτει ώς αποτέλεσμα εξάσκησης.Οπως
ένας χτίστης γίνεται καλύτερος στο χτίσιμο με την εμπειρία που αποκτά με τον
καιρό σ΄αυτή την τέχνη, έτσι και ο οποιοσδήποτε άνθρωπος γίνεται δίκαιος κάνοντας
δίκαιες πράξεις, γενναίος κάνοντας γενναίες πραξεις,κλπ...Και σε θέματα ηθικής
δεν μπορεί κανείς να προβάλλει ότι έκανε λάθος, ενώ μπορεί δικαιως να προβάλλει
ότι έκανε λάθος σε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα του.Η ηθική δεν υπάρχει πλέον
σε αυτή την χώρα.

-οι εξωτερικές απειλές που δέχεται η χώρα

Αν όλα τα ανωτέρω τα βλέπαμε σε φωτογραφία, πιστεύω ότι όλοι θα συμφωνούσαμε ότι είναι διαφορετικά προβλήματα, που απαιτούν ειδικές λύσεις, αλλά που αλληλοσυνδέονται.
Αν βέβαια υπήρχε πολιτιστική δημιουργία, τα υπόλοιπα προβλήματα είτε θα ήταν ανύπαρκτα, είται θα ήταν πολύ εύκολα επιλύσιμα.

Το πρόβλημα είναι ότι στην καθημερινότητα, επειδή όλα αυτά τα προβλήματα δεν τα βλέπουμε σε φωτογραφία, τα μπερδεύουμε, με αποτέλεσμα την απόλυτη σύγχυση.

Γι αυτό, όταν ένα θέμα είναι τόσο σύνθετο, πρέπει να επικεντρωνόμαστε στο πρόβλημα, την αιτία του προβλήματος, και την προτεινόμενη λύση.Και να ασχολούμαστε με την αλληλοσύνδεση των προβλημάτων και των αιτιών σε μιά δεύτερη φάση.

5/οι προτεραιότητες

Αν υποθέσουμε ότι τα προβλήματα όπως αναλύθηκαν ανωτερω είναι σωστά, ποιά είναι η προτεραιότητα που πρέπει να δώσουμε σ΄αυτά τα προβλήματα;Κατά την γνώμη μου, ο ελληνισμός σήμερα είναι σαν ένα σπίτι που κατοικείται, αλλά έχει τόσο στατικά προβλήματα (πολιτισμός ) όσο και διάφορα άλλα προβλήματα πάσης φύσεως (μπάζει νερά,...).Δεν υπάρχει κατά συνέπεια θέμα προτεραιοτήτων.Ολα τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν παράλληλα.Με συνέπεια, με σοβαρότητα, με συστηματικό τρόπο, και γρήγορα ώστε να βρούμε λύσεις που να κατοχυρώνουν την μακροχρόνια και ασφαλή κατοίκηση μας.Διότι μήν ξεχνάμε ότι εκτός των πολιτιστικών κινδύνων που μπορούν να μας αφανίσουν, απειλούμαστε και με έξωση.

Ετσι άλλωστε είναι τα πράγματα και στην ζωή.Τα προβλήματα είναι σύνθετα, πιεστικά, και αλληλένδετα.